Zachowek jest określany mianem instytucji prawa spadkowego, która ma chronić bliskich krewnych spadkodawcy przed dowolnym rozporządzaniem swoim majątkiem. Przepisy, które regulują zapisy zachowku, zawarte są w czwartej księdze Kodeksu cywilnego. Niestety, sprawy o przyznanie zachowku mogą być kłopotliwe, głównie z tego względu, że należy przeanalizować wszystkie elementy prawne, jakie pojawiają się w danej sprawie. Jak wiadomo, istnieją sytuacje, gdy bliski krewny nie ma prawa do zachowku. Komu przysługuje zatem to prawo? Czy trzeba spełnić określone warunki?
Co to jest zachowek?
Jest pewnego rodzaju uprawnieniem dla bliskich osób spadkodawcy celowo pominiętych w spadku, do żądania określonej sumy pieniędzy od osób, które ten spadek otrzymały. Jest to pewnego rodzaju substytut spadku, który należałby się im, gdyby dziedziczenie przebiegało ustawowo, czyli bez sporządzonego testamentu.
Komu należy się zachowek?
Osobami, które mają prawo do zachowku, są zwykle zstępni, m.in. dzieci, wnuki, małżonek lub rodzice. Zachowek znajduje swoje zastosowanie wtedy, gdy spadkodawca celowo pomija bliskich krewnych w swoim testamencie z różnych względów i chce na przykład powierzyć cały swój majątek przyjacielowi, znajomemu, który nie należy do jego krewnych. Zachowek dotyczy też darowizn, np. nieruchomości, które zostały powierzone przez spadkodawcę za jego życia osobom niespokrewnionym. Bliscy krewni mają zatem prawo do ubiegania się tzw. zachowek od powołanego przez spadkodawcę spadkobiercy.
Bardzo istotną informacją jest też to, że jeśli w chwili śmierci spadkodawca posiadał wielu bliskich krewnych, np. żonę, męża, dzieci i rodziców, prawo do zachowku mają wyłącznie te osoby, które dziedziczyłyby w pierwszej kolejności, czyli głównie dzieci oraz małżonek.
Jak określa się zachowek? Ile wynosi?
Zachowek dotyczy tylko pieniędzy. Spełnienie zachowku nie może zostać określone wydaniem przedmiotów, które należą do masy spadkowej. Jeśli osobie, która stara się o zachowek, zależy, np. na otrzymaniu konkretnego przedmiotu, z którym czuje się związana, może dojść do porozumienia ze spadkobiercą, być może zgodzi się on zrzec praw do danego składniku testamentu.
Według prawa Kodeksu cywilnego osoby uprawnione do zachowku mogą otrzymać wysokość połowy udziału spadkowego, który należałby się im w przypadku normalnego dziedziczenia. Nieco więcej mogą otrzymać osoby trwale niezdolne do pracy lub dziecka do 18. roku życia, gdyż dwie trzecie udziału spadkowego.
Wydziedziczenie
Co ciekawe, spadkodawca może wydziedziczyć swoich spadkobierców z zachowku. Z kilku powodów:
- gdy krewny nie dopełnia wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych,
- kiedy uprawniony do zachowku dopuścił się wobec spadkodawcy lub bliskich mu osób przestępstwa, np. przeciwko życiu lub zdrowiu,
- gdy krewny postępuje niezgodnie z przyjętymi normami życia społecznego.
Zachowek jest uprawnieniem, do którego mają prawo bliscy krewni spadkodawcy, celowo pominięci w testamencie. Są nimi zwykle: małżonek oraz dzieci. W dalszej linii są to rodzice lub wnuki. W momencie rażących uchybień związanych, np. z dokonaniem przestępstwa przeciwko życiu, spadkodawca może wydziedziczyć swoim bliskich krewnych, którzy tracą wtedy możliwość uzyskania zachowku.